Tryb rozwiązania umowy o pracę z chronioną pracownicą

Zamierzamy rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 K.p. z pracownicą w ciąży, przebywającą na zwolnieniu lekarskim. Przyczyną zwolnienia są wyniki kontroli jej stanowiska pracy, podczas której ustalono niedopełnienie przez pracownicę obowiązków wobec urzędu skarbowego i ZUS. Nadmieniamy, że w firmie nie ma organizacji związkowej. Czy w podanych okolicznościach rozwiązanie umowy jest dopuszczalne?

Nie ma przeszkód prawnych aby pracodawca rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z pracownicą w ciąży podczas jej usprawiedliwionej nieobecności w pracy mimo braku w firmie organizacji związkowej.

Co do zasady pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy. Tak stanowią przepisy art. 177 K.p. chroniące pracownicę zarówno przed wypowiedzeniem, jak i przed rozwiązaniem stosunku pracy.

Ważne: Ochrona zatrudnienia nie obejmuje sytuacji, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy w ciąży pod warunkiem, że reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.

Nadzwyczajny tryb natychmiastowego rozwiązywania umów o pracę, tzw. dyscyplinarne zwolnienie, uregulowano w art. 52 K.p. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika m.in. w razie ciężkiego naruszenia przez niego podstawowych obowiązków pracowniczych. Przepis art. 52 § 2 K.p. ogranicza pracodawcę terminem. Może on bowiem skorzystać z tego sposobu zakończenia zatrudnienia tylko w ciągu 1 miesiąca od uzyskania wiadomości uzasadniającej jego zastosowanie. Oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika powinno nastąpić na piśmie. Pracownikowi należy wskazać przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy oraz pouczyć go o przysługującym prawie odwołania się do sądu pracy.

Stosując ten tryb do pracowników objętych szczególną ochroną pracodawca musi uzyskać zgodę właściwej organizacji związkowej. Przy czym w kwestii rozwiązywania umów bez wypowiedzenia z pracownicą w ciąży przy braku zakładowej organizacji związkowej wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 2008 r. (sygn. akt II PZP 2/08, OSNP 2008/15-16/211). Zgodnie z jej sentencją w takiej sytuacji (także gdy taka organizacja funkcjonuje, ale nie reprezentuje interesów pracownicy), rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w okresie ciąży pracownicy jest dopuszczalne. Jak czytamy w uzasadnieniu jedną z kategorii pracowników, w stosunku do których polskie prawo pracy podnosi standard ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy, statuując szczególną jego ochronę, są kobiety w ciąży. Z treści art. 177 § 1 K.p. wynika:

zakaz wypowiadania (rozpoczynania się biegu okresu wypowiedzenia) w okresie ciąży,
zakaz rozwiązywania umowy w wyniku upływu, w czasie ciąży, okresu wypowiedzenia dokonanego przed ciążą,
zakaz rozwiązywania umowy o pracę bez wypowiedzenia w okolicznościach wskazanych w art. 53 K.p.,
dopuszczenie możliwości rozwiązywania umowy o pracę z kobietą w ciąży bez wypowiedzenia z przyczyn zawinionych, wymienionych w art. 52 K.p., po uzyskaniu zgody organizacji związkowej.

W odniesieniu do kobiet w ciąży ustawodawca stosuje oba instrumenty ochrony, tj. zakaz w zakresie rozwiązania za wypowiedzeniem i rozwiązywania w trybie art. 53 K.p. oraz zgodę organizacji związkowej w zakresie rozwiązywania w trybie art. 52 K.p. Zakaz jest odrębnym od zgody organizacji związkowej instrumentem ochrony trwałości stosunku pracy i nie obowiązuje gdy umowa jest wypowiadania z powodu likwidacji lub upadłości pracodawcy.

Zakaz i zgoda ograniczają pracodawcę w kwestii rozwiązywania umów o pracę z pracownicą w ciąży w zakresie wskazanym przez ustawodawcę, tj. odbierając całkowicie to prawo w odniesieniu do rozwiązania umowy za wypowiedzeniem (z wyjątkiem sytuacji określonej w art. 177 § 4 K.p.) i rozwiązania bez wypowiedzenia bez winy pracownicy (art. 53 K.p.) oraz ograniczając to prawo koniecznością uzyskania zgody organizacji związkowej przy stosowaniu rozwiązania bez wypowiedzenia z winy pracownicy (art. 52 K.p.).

W opisanej sytuacji powstaje pytanie: czy jeżeli u danego pracodawcy nie działa organizacja związkowa reprezentująca pracownicę w ciąży można z nią rozwiązać umowę w trybie art. 52 K.p.?

Twierdzenie, iż pracownicy nienależącej do organizacji związkowej bądź zatrudnionej u pracodawcy, u którego taka organizacja nie funkcjonuje w ogóle, nie można w tych okolicznościach zwolnić, skutkowałoby tym, że byłaby ona w korzystniejszej sytuacji niż te pracownice, które do związku zawodowego przystąpiły. Należy zatem przyjąć, że pracodawca w takiej sytuacji samodzielnie rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia i ochrona pracownicy w ciąży odbywa się na zasadach ogólnych, przez ewentualne sądowe badanie zgodności z prawem przyczyn rozwiązania umowy.

W przedstawionych okolicznościach nie stosuje się także regulacji ochronnych zawartych w art. 41 K.p.

Ważne: Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 41 K.p.).

Powołana norma stanowi o zakazie "wypowiadania" (a nie rozwiązywania bez wypowiedzenia) umów przez pracodawcę podczas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Oznacza to, że usprawiedliwiona nieobecność z powodu choroby nie chroni pracownika przed dyscyplinarnym zwolnieniem. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę w podanym trybie, przesyłając (najlepiej za potwierdzeniem odbioru) swoje oświadczenie woli w tej sprawie na adres domowy pracownicy.

Przykład

Pracownica nie dopełniła obowiązków wobec urzędu skarbowego i ZUS za co w grudniu 2014 r. pracodawca został ukarany i poniósł konsekwencje finansowe. Na początku stycznia br. pracownica przedłożyła zaświadczenie o stanie ciąży oraz związane z jej stanem zwolnienie lekarskie. W tym samym miesiącu zostało jej doręczone (pocztą) oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 K.p. W zakładzie nie działają związki zawodowe.

W tej sytuacji rozwiązanie umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym w czasie usprawiedliwionej nieobecności pracownicy w ciąży należy uznać za zgodne z prawem.