Rozwiązanie stosunku pracy z powodu podjęcia przez pracownika działalności gospodarczej

Zatrudniamy pracownika na podstawie umowy o pracę. Od września br. zamierza on rozpocząć prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Obawiamy się, że spowoduje to mniejszą dyspozycyjność tego pracownika. Jego firma ma działać w branży zbliżonej do naszej. Z pracownikiem tym nie mamy podpisanej umowy o zakazie konkurencji, ponieważ nie spodziewaliśmy się takiej sytuacji. Czy w związku z tym możemy rozwiązać z nim umowę o pracę?

W ramach ochrony pracodawcy przed nielojalnymi działaniami pracownika Kodeks pracy wprowadza dwa rodzaje dodatkowych umów - o zakazie konkurencji w czasie stosunku pracy oraz po jego ustaniu (art. 101¹-101² Kodeksu pracy - Dz. U. z 2023 r. poz. 1465). Umowa o zakazie konkurencji w trakcie zatrudnienia zazwyczaj wyklucza prowadzenie przez pracownika własnej działalności w branżach konkurencyjnych wobec pracodawcy, jak też podejmowanie pracy zarobkowej w firmach, które prowadzą taką działalność.

Sam fakt podjęcia dodatkowej działalności zarobkowej nie stanowi samodzielnej przesłanki do zastosowania wobec pracownika środków porządkowych lub rozwiązania z nim umowy o pracę. Może jednak uzasadniać takie działania, jeżeli przez dodatkową aktywność zarobkową pracownik narusza wiążący go zakaz konkurencji lub obowiązek lojalności wobec pracodawcy.

Obowiązek powstrzymania się przez pracownika od działań konkurencyjnych wobec pracodawcy może wynikać wprost z przepisów Kodeksu pracy. Kodeksową podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej za działania konkurencyjne wobec pracodawcy jest art. 100 § 2 pkt 4 K.p., który wymaga od pracownika lojalności wobec pracodawcy wyrażającej się w obowiązku dbania o dobro zakładu pracy, ochrony jego mienia oraz zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Można w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lipca 1998 r., sygn. akt I PKN 218/98, w którym orzeczono, iż: "Podjęcie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony (...) zarówno wtedy, gdy pracownik prowadzi ją wbrew umowie o zakazie konkurencji (art. 101¹ § 1 K.p.), jak również wtedy, gdy takiej umowy strony stosunku pracy nie zawarły". Takie konsekwencje mogą więc wystąpić nawet w sytuacji, gdy z pracownikiem nie została podpisana umowa o zakazie konkurencji. Działania pracodawcy w odpowiedzi na dodatkową działalność zarobkową pracownika w każdym przypadku powinny jednak zależeć od okoliczności sprawy.

Naruszenie przez pracownika obowiązku lojalności może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę, a nawet dyscyplinarnego zwolnienia.