Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 14 (584) z dnia 10.07.2023

Określenie w umowie o pracę serwisanta miejsca wykonywania pracy

Jak ustalić miejsce pracy pracowników, którzy wykonują remonty i serwisy na obszarze dwóch województw (małopolskiego i dolnośląskiego), realizując zadania zarówno w siedzibie pracodawcy, jak i w innych miejscach oddalonych od firmy o kilkaset kilometrów? Jaki wpływ na określenie miejsca pracy ma fakt, iż np. prace wyjazdowe trwają do 2 miesięcy, z wyłączeniem powrotu do miejsca zamieszkania na weekendy, a następnie przez 3 miesiące odbywają się w siedzibie pracodawcy? Czy tego typu wyjazdy mogą być kwalifikowane jako podróż służbowa? Jak kwalifikować takie przejazdy w kontekście czasu pracy?

Określając miejsce pracy zatrudnionych pracowników pracodawca powinien kierować się przede wszystkim tym, aby było ono adekwatne do charakteru wykonywanych zadań. W przypadku pracowników mobilnych, przemieszczających się regularnie na określonym obszarze, wskazanie adresu siedziby firmy jako miejsca pracy nie będzie odpowiadało rzeczywistości. Tak określone miejsce pracy z dużym prawdopodobieństwem będzie w razie sporu uznane przez sąd za sztucznie zawężone. Z kolei w przypadku np. pracowników biurowych albo magazynierów pracujących stale w siedzibie czy oddziale pracodawcy, sztucznym rozszerzeniem miejsca pracy będzie odwołanie się w treści umowy do obszaru w znaczeniu geograficznym np. gminy, powiatu czy województwa, gdyż nawet jeśli sporadycznie muszą oni wykonać zadanie poza siedzibą firmy, nie uzasadnia to określenia ich miejsca pracy w sposób zarezerwowany dla zawodów mobilnych. Oprócz obszaru czy punktu w znaczeniu geograficznym miejsce pracy może ponadto obejmować konkretne lokalizacje, np. budowy realizowane przez pracodawcę lub innego rodzaju stałe prace prowadzone przez pracodawcę, z ewentualnym wskazaniem obszaru, na którym występują. Jest to tzw. ruchome miejsce pracy, a określenie w treści umowy miejsca pracy jako inwestycji, w których pracodawca prowadzi działalność remontową i serwisową na obszarze dwóch województw (tu małopolskiego i dolnośląskiego) powoduje, że dla pracowników stałym miejscem pracy będzie ta inwestycja, w której pracownik dłuższy czas systematycznie świadczy pracę (por. uchwała SN z 9 grudnia 2011 r., sygn. akt II PZP 3/11, OSNP 2012/15-16/186).

Odnosząc powyższe do pracowników wykonujących remonty i serwisy zarówno w siedzibie pracodawcy, jak i w innych lokalizacjach znajdujących się na obszarze dwóch województw, wybór prawidłowego sposobu określenia miejsca pracy ogranicza się do dwóch możliwości. Jeśli pracownicy wykonują zadania przez dłuższy okres w jednej lokalizacji, zjeżdżając do miejsca zamieszkania wyłącznie na weekendy, święta, urlopy itp., pracodawca powinien rozważyć tzw. ruchome miejsce pracy. Z kolei w przypadku, gdy częstotliwość przemieszczania się pomiędzy lokalizacjami, w których pracownicy realizują prace remontowo-serwisowe jest większa, istnieją podstawy aby jako miejsce pracy w umowie wskazać pracownikom obszar województw, po których stale i systematycznie przemieszczają się wykonując umówioną pracę. Decyzja o wyborze jednego z ww. rozwiązań będzie miała wpływ na kwalifikacje wyjazdów pracowników jako podróży służbowych.

Oprócz opuszczenia miejsca pracy określonego w umowie, kwalifikowanie danego wyjazdu jako podróży służbowej wymaga więc, aby w jego ramach pracownik realizował na polecenie pracodawcy zadanie, które będzie incydentalne względem umówionej pracy. Odnosząc to do pracowników realizujących remonty i serwisy w ramach obszarowo określonego miejsca pracy, podróżą służbową będzie wyjazd poza obszar tych województw (tu małopolskiego i dolnośląskiego) np. celem odbycia szkolenia z obsługi nowych maszyn i urządzeń wdrażanych przez pracodawcę w związku ze zmianą technologii wykonywania prac. Jeśli jednak tacy pracownicy mieliby wykonać remont lub serwis w innym województwie (np. świętokrzyskim), zabraknie cechy incydentalności pozwalającej kwalifikować taki wyjazd jako podróż służbową. Wybór ruchomego miejsca pracy spowoduje, że podróżą służbową będzie każdy przypadek wyjazdu na polecenie pracodawcy z inwestycji, na której pracownik przez dłuższy czas wykonuje pracę celem np. przeprowadzenia kilkudniowego zadania w innej miejscowości. W przeciwieństwie do obszarowo określonego miejsca pracy, jako podróż służbową będzie można również kwalifikować przejazdy pomiędzy siedzibą pracodawcy a kolejnymi stałymi miejscami pracy, na których pracownicy przez dłuższy czas realizują prace remontowo-serwisowe.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w przypadku pracowników mobilnych przemieszczanie się pomiędzy kolejnymi miejscami pracy jest immanentnym elementem świadczenia pracy, więc niezależnie od tego czy w trakcie przejazdu pracownik prowadzi pojazd, lub wykonuje inną pracę, czy też odpoczywa lub zajmuje się sprawami prywatnymi, czas przejazdu stanowi dla niego czas pracy (por. wyrok SN z 27 stycznia 2009 r., sygn. akt II PK 140/08). Przedstawiona wykładnia nie ma zastosowania wobec pracowników zatrudnionych na tzw. ruchomym miejscu pracy. W efekcie uzasadnionym wydaje się wliczanie przejazdów do czasu pracy wyłącznie w zakresie, w którym przypadają one na normalne godziny pracy pracownika zgodnie z obowiązującym go rozkładem.

Spółka z o.o. ma siedzibę na terenie województwa małopolskiego, prowadzi działalność remontową i serwisową na terenie województw małopolskiego i dolnośląskiego w kilku miejscach oddalonych od siedziby spółki odpowiednio o 150 km, 280 km, 360 km i 430 km. Pracownicy wykonują pracę zarówno w siedzibie, jak i poza jej miejscem. Zdarza się, że przez tydzień przebywają w delegacji, wracają i znów wyjeżdżają na kolejny tydzień i tak przez 2 miesiące, a po tym okresie praca świadczona jest w siedzibie spółki przez kolejne 3 miesiące. Następnie taka sytuacja powtarza się, wyjazd w delegacje, a po nim praca na miejscu. Wszystko jest uzależnione od zakresu i terminu prac. W tym przypadku prawidłowe określenie miejsca pracy w umowie o pracę wymaga odwołania się do inwestycji remontowo-serwisowych, realizowanych przez spółkę na obszarze województw małopolskiego i dolnośląskiego. Ewentualnie miejscem pracy może być obszar tych województw, jeśli pracownicy nie realizują zadań na jednej inwestycji np. przez 2 miesiące, lecz częściej przemieszczają się pomiędzy miejscami świadczenia pracy.

Od tej decyzji zależeć będzie sposób prawidłowego rozliczenia czasu pracy pracownika wyjeżdżającego do pracy na inwestycje od poniedziałku do piątku. Zakładając, że wyjazd samochodem służbowym następuje w poniedziałek o 5⁰⁰, a powrót w piątek miedzy 15⁰⁰ a 19⁰⁰, oraz że w czasie jazdy pracownik nie świadczy pracy, lecz jest pasażerem, należy przyjąć, że przejazdy podlegają w całości wliczeniu do czasu pracy wyłącznie w przypadku obszarowo określonego miejsca pracy.

Od sposobu określenia miejsca pracy zależy też czy pracownicy będą nabywać prawo do diet za podróż krajową. Z góry prawo do takich świadczeń można wykluczyć w przypadku obszarowego miejsca pracy, gdyż przemieszczając się po terenie województw małopolskiego i dolnośląskiego pracownik nie jest w podróży służbowej. Wskazanie w umowie tzw. ruchomego miejsca pracy powoduje, że trasy pomiędzy inwestycjami wymagają opuszczenia aktualnego stałego miejsca pracy (siedziby pracodawcy lub inwestycji, na której w dłuższym okresie pracownik świadczy pracę), więc są podróżami krajowymi. O prawie do diet będzie natomiast decydowało to, jak długo trwa taki przejazd, gdyż jeśli zmieści się on w 8 godzinach, pracownik nie nabędzie prawa do tego świadczenia.