Określenie miejsca wykonywania pracy w przypadku jej świadczenia w Polsce i w innych krajach UE

Zatrudniamy pracowników na stanowisku elektromonterów. Montaż oraz naprawy wykonują na terenie całej Polski, a zdarza się, że również na terenie innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Jak należało poprawnie wskazać im miejsce wykonywania pracy?

Odpowiedź na pytanie Czytelnika zależy od charakteru pracy oraz od czasu, jaki pracownicy spędzają w jednym miejscu.

Z art. 29 § 1 K.p. wynika, że umowa o pracę powinna określać strony umowy, jej rodzaj, datę zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:

miejsce wykonywania,
wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
wymiar czasu pracy,
termin rozpoczęcia pracy.

Ważne: Jednym z obowiązkowych elementów umowy o pracę jest miejsce wykonywania pracy.

Jego nieprawidłowe oznaczenie ma swoje konsekwencje. Zgodnie bowiem z art. 77⁵ § 1 K.p., pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Miejscem wykonywania pracy niekoniecznie musi być siedziba pracodawcy. W orzecznictwie przedstawiono różne sposoby na jego określenie, odpowiednio do rodzaju pracy. Może to być:

punkt geograficzny (np. adres konkretnego budynku),
pewien obszar (np. teren województwa dolnośląskiego),
miejsce ruchome (dotyczy to pracowników, dla których miejscem pracy jest przez jakiś czas jeden punkt geograficzny, który następnie zmienia się na inny).

Zdaniem Sądu Najwyższego, przepis art. 29 K.p. nie wymaga, aby strony uzgodniły jedno stałe miejsce świadczenia pracy. Nie określa także sposobu ustalenia miejsca wykonywania pracy. Nie musi więc być to lokal lub pomieszczenie albo posesja mające stały adres i znajdujące się w jednej miejscowości. Sposób określenia miejsca pracy musi jednak być powiązany z rodzajem pracy (por. wyrok SN z 11 kwietnia 2001 r., sygn. akt I PKN 350/00, OSNP 2003/2/36).

W razie gdy praca przez pewien okres czasu odbywa się w jednym miejscu, które następnie zostaje zmienione na inne, dopuszczalne jest jego określenie w sposób uogólniony. Przykładowo, gdy pracodawca przenosi pracowników z budowy na budowę, możliwe jest zamieszczenie w umowie o pracę np. zapisu: "kolejne budowy realizowane przez pracodawcę na terytorium Polski". Powyższe znajduje uzasadnienie w orzecznictwie. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 5 lutego 2015 r. (sygn. akt III AUa 582/14) zauważył, że: "Pracownik przedsiębiorstwa budowlanego realizującego inwestycje w różnych miejscowościach może mieć w umowie o pracę określone miejsce wykonywania pracy (art. 29 § 1 pkt 2 K.p.) jako miejsce, gdzie jego pracodawca prowadzi budowy lub innego rodzaju stałe prace, ewentualnie ze wskazaniem, na jakim obszarze geograficznym. Stałym miejscem pracy takiego pracownika w rozumieniu art. 77⁵ § 1 K.p. jest wówczas każdorazowo to miejsce - w granicach określonych w umowie o pracę - w którym pracownik przez dłuższy czas, stale, systematycznie świadczy pracę (miejsce budowy realizowanej przez pracodawcę).".

Z kolei, jeżeli praca jest często wykonywana poza siedzibą pracodawcy i zasadniczo wymaga przemieszczania się z miejsca na miejsce po jakimś określonym terenie (np. do różnych klientów w ich siedzibach i dokonywanie u nich napraw), to właściwym będzie wskazanie jako miejsca pracy odpowiednio obszaru geograficznego.

Z informacji podanych przez Czytelnika nie wynika z jakim charakterem pracy mamy do czynienia. Podaje on jedynie nazwę stanowiska oraz, że pracownicy się przemieszczają, ale nie wskazuje jak długo pozostają w miejscu, w którym mają wykonać pracę, a to ma w opisanym przypadku kluczowe znaczenie.

Przykład

Pracodawca zatrudnia elektromonterów wykonujących montaż na terenie Polski i innych państw UE. Są oni podzieleni na dwie brygady. Jedna zajmuje się wymianą linii energetycznych, co wymaga spędzania na jakimś oznaczonym obszarze nawet kilkudziesięciu dni. Druga z kolei zajmuje się usuwaniem zgłoszonych przez klientów usterek, co zajmuje zwykle kilka godzin pracy. W każdym z tych przypadków pracodawca powinien inaczej oznaczyć miejsce wykonywania pracy. W pierwszym najbardziej właściwy będzie zapis "miejsca zleceń realizowanych przez pracodawcę na terytorium Polski i innych państw członkowskich Unii Europejskiej", w drugim natomiast "teren Polski i innych państw członkowskich Unii Europejskiej".

Gdyby pracodawca z pytania ograniczył w umowie miejsce wykonywania pracy do terenu Polski, to wykonywanie zadań na obszarze innego kraju Unii Europejskiej mogłoby odbywać się w ramach podróży służbowej albo delegowania. Pierwszy przypadek dotyczy zadań realizowanych na polecenie pracodawcy poza stałym miejscem pracy, o ile są jednocześnie zdarzeniem wyjątkowym wśród realizowanych obowiązków (por. art. 77⁵ K.p. oraz m.in. wyroki SN z 3 grudnia 2009 r., sygn. akt II PK 138/09, M.P.Pr. 2010/6/312-313, z 17 lutego 2012 r., sygn. akt III UK 54/11). Z kolei drugi - delegowanie - będzie możliwe pod warunkiem, że strony stosunku pracy zdecydują się na czasową zmianę stałego miejsca pracy wynikającego z umowy, wprowadzoną w drodze porozumienia stron lub wypowiedzenia zmieniającego. Przy czym miejsce to ulegnie na nowo zmianie po powrocie pracownika do kraju, po zakończeniu okresu oddelegowania.