Możliwość zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub zawarcia umowy zlecenia z osobą niepełnoletnią

Zamierzamy zatrudnić osobę niepełnoletnią, która uczęszcza do szkoły. Czy powinniśmy zawrzeć z nią umowę o pracę, czy też umowę zlecenia?

Powierzanie pracy osobom niepełnoletnim jest możliwe wyjątkowo, w przypadkach określonych w przepisach prawa.

Dziecko do osiągnięcia 16. roku życia może wykonywać pracę lub inne zajęcia zarobkowe wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową (art. 304⁵ § 1 K.p.). Praca taka wymaga uprzedniej (nie następczej) zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna (np. matki, ojca, przyspasabiającego), a także zezwolenia właściwego inspektora pracy, które może on wydać po uzyskaniu:

pisemnej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej stwierdzającej brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
orzeczenia lekarza stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
opinii dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącej możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych - jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu.

Poza przypadkami wymienionymi powyżej, zatrudnianie dziecka, które nie osiągnęło 16. roku życia, może nastąpić w sytuacjach i na zasadach przewidzianych dla młodocianych, uregulowanych w dziale dziewiątym Kodeksu pracy.

W stosunku do osób, które ukończyły 13 lat, a nie ukończyły 18 lat będą miały zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, gdyż są to osoby posiadające jedynie częściową zdolność do czynności prawnych. To oznacza, że dla ważności zawartej przez nie umowy cywilnoprawnej (o dzieło, zlecenia, o świadczenie usług) konieczne jest wyrażenie zgody przez przedstawiciela ustawowego. Może to nastąpić następczo, czyli już po jej podpisaniu i ma prawo tego dokonać sam zainteresowany w chwili, gdy uzyska pełną zdolność do czynności prawnych, czyli gdy osiągnie 18 lat.

Zgodnie z art. 22 § 3 K.p., osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku. Zatem na gruncie prawa pracy jej oświadczenie woli jest traktowane jak czynność zupełna, a w konsekwencji nie ma wymogu jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego. W tych okolicznościach ograniczenie w składaniu oświadczeń woli aktywuje się dopiero w razie konieczności rozwiązania umowy o pracę. Wynika to ze zdania drugiego omawianego przepisu, zgodnie z którym, gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, stosunek pracy może rozwiązać przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego.

Zatrudnianie młodocianych

Młodociany (osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat) nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony w celu przygotowania zawodowego (art. 191 § 1 i 2 K.p.). Przygotowanie zawodowe młodocianych odbywa się poprzez:

naukę zawodu, która ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy na zasadach ustalonych w odrębnych przepisach, oraz dokształcanie teoretyczne,
przyuczenie do wykonywania określonej pracy, które ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu (§ 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania - Dz. U. z 2018 r. poz. 2010 ze zm.).

Poza przygotowaniem zawodowym młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Przy czym nie mogą one powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz prac o takim charakterze określa pracodawca w regulaminie pracy lub, jeżeli nie ma obowiązku go sporządzać, w osobnym dokumencie, po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Zasadniczo nie może on zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 204 K.p. i wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy.

Zatrudniając młodocianego przy pracach lekkich, pracodawca ma do spełnienia szereg obowiązków i doznaje wielu ograniczeń. Na przykład ustalając wymiar i rozkład czasu pracy powinien dostosować go do tygodniowej liczby godzin nauki wynikającej z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych i planować nie więcej niż:

12 godzin pracy w tygodniu, a w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych - nie więcej niż 2 godziny,
7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu - w okresie ferii szkolnych.

Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin.