Jak prawidłowo określić w umowie o pracę miejsce wykonywania pracy?

Czy firma budowlana prowadząca prace w różnych miejscach może umieścić w umowach o pracę pracowników fizycznych jako miejsce wykonywania pracy następujący zapis: "Każda miejscowość, w której pracodawca prowadzi lub będzie prowadził budowy zgodnie z zawartymi z kontrahentami umowami"?

Tego typu postanowienie umowne jest zgodne z wykładnią prawa prezentowaną przez Sąd Najwyższy, niemniej warto rozważyć uzupełnienie tak określonego miejsca pracy o wskazanie obszaru, na którym pracodawca zamierza poszukiwać zleceń budowlanych.

Specyfika zatrudnienia w branży budowlanej wymaga okresowych zmian miejsca świadczenia pracy przez pracowników. Oddanie gotowej inwestycji budowlanej inwestorowi lub zakończenie zakontraktowanego etapu prac wiąże się bowiem z koniecznością podjęcia kolejnej budowy, co w większości przypadków wymaga zmiany miejscowości wykonywania pracy. W przeciwieństwie do pracowników mobilnych nieustannie przemieszczających się po określonym obszarze, pracownicy budowlani rzadziej zmieniają miejsca świadczenia pracy, dłużej wykonując zadania w ramach danej inwestycji.

Równie negatywne efekty daje wskazanie jako miejsca pracy pracownika budowlanego, konkretnego punktu w znaczeniu geograficznym, czyli np. miejscowości siedziby pracodawcy. Nawet jeśli takie postanowienie zostanie uzupełnione o klauzulę, zgodnie z którą pracownik zgadza się na wykonywanie pracy także poza siedzibą pracodawcy, nie będzie ono odpowiadało charakterowi jego zatrudnienia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 16 grudnia 2008 r. (sygn. akt I PK 96/08, OSNP 2010/11-12/138), taka klauzula umowna jest nieważna z mocy prawa, jeśli nie określa miejscowości, w których praca miałaby być świadczona ani okresu, jakiego dotyczą omawiane zmiany. Można więc przyjąć, że w przypadku pracowników budowlanych typowe sposoby określenia miejsca pracy, jako konkretnego punktu czy obszaru w znaczeniu geograficznym nie mają racji bytu. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z 9 grudnia 2011 r. (sygn. akt II PZP 3/11, OSNP 2012/15-16/186), uznając, że w przypadku pracowników budowlanych istnieje możliwość wskazania tzw. ruchomego, a w istocie zmiennego miejsca pracy. Jego określenie wymaga odniesienia się do budów lub innych stałych prac prowadzonych przez pracodawcę na określonym obszarze, który w takim przypadku wyznacza granice wytyczenia zmiennego miejsca pracy, czyli kolejnych budów, na które pracodawca postanowi skierować pracownika.

Zwracamy uwagę! Taki sposób określenia miejsca pracy pracowników budowlanych koresponduje z definicją podróży służbowej, wymagającej opuszczenia miejsca pracy w celu realizacji (incydentalnego) zadania poleconego przez pracodawcę. Wyłącza on bowiem wątpliwości dotyczące tego, czy przebywając przez dłuższy czas na jednej budowie, stanowiącej dla pracownika faktyczne miejsce świadczenia pracy, ma on roszczenie o zwrot kosztów podróży służbowej. Fakt, że wykonując zadania na kolejnych budowach zlokalizowanych w ramach obszaru, na którym pracodawca poszukuje zleceń, pracownik nie opuszcza tak określonego stałego miejsca pracy powoduje, że jego podróże służbowe będą występować sporadycznie. Z wyjątkiem kierowców podróż służbowa nie może obejmować zadań wykonywanych na co dzień, stanowiących istotę pracowniczego zatrudnienia. W przypadku pracownika budowlanego taka podróż wystąpi więc, jeśli zostanie on wysłany z miejscowości, w której pracuje na budowę w inne miejsce, celem wykonania konkretnego zadania lub gdy na polecenie pracodawcy opuści stałe miejsce pracy, tj. obszar, na którym zgodnie z umową pracodawca pozyskuje zlecenia budowlane.

Z uwagi na to postanowienie umowne dotyczące miejsca świadczenia pracy, ustalające je jako "każdą miejscowość, w której pracodawca prowadzi lub będzie prowadził budowy zgodnie z zawartymi z kontrahentami umowami", warto uzupełnić o wskazanie obszaru, na którym pracodawca szuka klientów. Może on obejmować konkretne województwa, obszar całej Polski lub nawet kilku państw, jeśli firma faktycznie realizuje lub zamierza w nich realizować zlecenia budowlane.